در نظام جدید آموزشی این شاخه مشتمل بر چهار زمینه صنعت، کشاورزی ، خدمات وهنر است که هر زمینه دارای یک یا چند گروه، هر گروه دارای یک یا چند رشته اصلی می باشد و جمعا دارای 41 رشته است.
واحدهای آموزشی مربوط به این شاخه هنرستان فنی وحرفه ای نامیده می شوند.
اهمیت و ضرورت آموزش های فنی وحرفه ای
از اصلی ترین اهداف آموزش های فنی و حرفه ای ایجاد زمینه مناسب برای هدایت دانش آموزان به سمت اشتغال وآموزش مهارتهای مورد نیاز بازار کار است ، تربیت وآموزش نیروی های جوان و مستعدی که می باید موتور محرکه اقتصاد و صنعت باشند و در آینده در فعالیت های صنعتی و بازار کار مشغول شوند ، تطابق هر چه بیشتر این آموزش ها با نیازهای بازار کار شاخص مهم موفقیت در هنرستان های فنی وحرفه ای وکاردانش تحت پوشش است.
آموزش و تربیت فنی و حرفه ای با کیفیت، کارا و اثربخش، یکی از گزینه های اصلی برای تربیت نیروی کار ماهر است که با توجه به شرایط فرهنگی، آموزشی و اجتماعی کشور، کسب شایستگیها و ایجاد صلاحیت های نیروی کار براتی ورود به حرف و مشاغل سطوح ایتدایی و میانی را امکانپذیر خواهد کرد.
آموزش هایی که دقیقاً پاسخگوی نیازهای اشتغال و منطبق بر تغییرات فناوری است، آموزش های فنی‌و‌حرفه‌ای است واز این رو به منزله اهرم توسعه در کلیه برنامه‌های توسعه فرهنگی اجتماعی و اقتصادی است.
ضرورت برنامه‌ریزی در طراحی و تدوین و توسعه آموزش فنی و حرفهای در اسناد بالا دستی مورد تاکیدمی باشد . برخی از این اسناد عبارتند :
از طرفی بررسی اسناد دنیای کار نشان‌دهنده کارآیی درونی و بیرونی رشته‌های شاخه فنی وحرفه ای در دستیابی به نیروی متخصص و کارآمد در سطوح مختلف است.
همچنین باتوجه به اینکه امروزه در کشورهای توسعه یافته ودرحال توسعه خلاقیت‌ها و نوآوری در حال رشد وتوسعه است، لذا باید محصول آن در پیامدهای برنامه‌ریزی آموزشی بویژه توسعه آموزش های فنی و حرفهای ظاهر شود،لذا برنامه‌ریزی جدیدآموزش های فنی وحرفه ای رابطه نزدیکی با دنیای کاردارد.
با توجه به جایگاه خاص آموزش های فنی وحرفه ای در اسناد بالادستی و ارتباط آن با تغییرات فناوری ، نیازسنجی شغلی در دنیای کار در گروه های شغلی مختلف با توجه به فراوانی مشاغل و ارتباط آن با وظایف و حرفه‌هابررسی وبرنامه ریزی شغلی از طریق تحلیل حرفه، وظایف، کارها و مراحل کار صورت گرفته است.این فرایند طبق استاندارد ISCO2008 و مقایسه چند کشور پیشرفته و یک کشور که نظام آموزشی آن مشابه با ایران است، انجام شده است .
اهداف شاخه فنی و حرفهای
فراگیران (هنرجویان)در طول آموزش در این شاخه :
طول دوره تحصیل و برنامه درسی رشته های شاخه فنی وحرفه ای
مدت دوره ی آموزش در شاخه فنی و حرفه ای 3 سال شده است و مانند دانش آموزان شاخه های دیگر دیپلم دوازده ساله دریافت می کنند. آموزش مبتنی بر شایستگی رویکرد جدید آموزش در این شاخه است . یکی از تعاریف مهم شایستگی انجام کار بر اساس استاندارد مشخص است. هنرجویان هنرستان های فنی و حرفه ای بر اساس این رویکرد تلفیقی از دانش(دروس تئوری)، بینش و مهارت را تجربه می کنند.
برنامه درسی رشته های شاخه فنی وحرفه ای بر اساس اسناد نیازسنجی دنیای کار ودنیای آموزش تدوین شده است، محتوی آموزشی به گونه‌ای می باشدکه نیازهای تعریف شده برای مشاغل و حرفه‌های بازار کار را تامین می کند. آموزش و ارزشیابی به طریقی صورت می گیرد که فراگیر پس از دانش‌آموخته شدن می تواند مستقیماً وارد دنیای کار شده و کسب درآمد کند.
بنابراین وجه تمایز این شاخه در این است که هنرجویان پس از فارغ التحصیلی اختیار دارند به راحتی وارد بازار کار شوند(با توجه به شایستگی های فنی و غیر فنی کسب نموده) یا متناسب با بنیه علمی فراگرفته از سطح کاردانی تا دکتری ادامه تحصیل دهند.
شکل زیر جدول دروس این شاخه را به صورت کلی نشان می دهد. همه هنرجویان رشته های شاخه فنی و حرفه ای دروس تخصصی خود رادر قالب دروس کارگاهی وغیرکارگاهی(ردیف 7 و 9) گذرانده و شایستگی های لازم را کسب میکنند.
به عبارت دیگر همه رشته ها دارای 6 کارگاه تخصصی 8 ساعته مرتبط با رشته هستند و دو درس دانش فنی پایه و تخصصی نیز مفاهیم پایه را در اختیار هنرجویان قرار می دهد. همچنین در پایه دهم یک درس مشترک گروه که کارگاهی نیز می باشد برای هنرجویان در نظر گرفته شده است.
از طرفی چهار درس مستقل(الزامات محیط کار، کارگاه نوآوری و کارآفرینی، کاربرد فناوریهای نوین/مدیریت تولید، اخلاق حرفهای) مهارتهای انسانی، اخلاقی، عقیدتی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و ارزشی است. به طور مثال درس الزامات محیط کار به هنرجو برای یافتن موقعیت شغلی مناسب، حضور موثر و توسعه جایگاه شغلی، پیشگیری و کنترل مخاطرات شغلی،، افزایش اعتماد به نفس و عزت نفس و خودکارآمدی در محیط کار کمک می کند.
در نهایت درقالب درس کارآموزی هنرجویان آموخته های خود را در محیط واقعی کار تکمیل می کنند.
ویژگی‌های دانش آموزان ورودی
ویژگی‌های شخصیتی
ویژگی‌های جسمانی
ویژگی‌های علمی
حرفه های قابل احراز
دانش آموزان در هنرستان های فنی وحرفه ای پس از آموزش ، به شرط کسب شایستگی های لازم می توانند در گروه شغلی مرتبط به رشته انتخابی خود به شرح زیروارد بازارکار شوند :
گروه اول: مشاغلی که دانش‌آموختگان دوره سه ساله دوم متوسطه می‌توانندبه عنوان کمک تکنسین پس از اتمام تحصیل به طور مستقیم
گروه دوم: مشاغلی که لازم است برای اشتغال در آن دانش‌آموختگان دوره‌های آموزشی دوره کاردانی(تکنسین) وبالاتر(تکنسین ارشد ومهندس) را طی ووارد بازار کار ومشغول به کار شوند.
رشته‌های شاخه فنی و حرفهای به تفکیک زمینه
گروه ها
1 مکانیک : صنایع فلزی - صنایع چوب و مبلمان - چاپ - ماشین ابزار - تاسیسات مکانیکی - مکاترونیک - مکانیک خودرو
2 برق و رایانه : الکترونیک - اکتروتکنیک - شبکه و نرم افزار رایانه - الکترونیک و مخابرات دریایی
3 معماری و ساختمان : ساختمان
4 مواد و فرآوری : متالوژی - معدن - صنایع شیمیایی - سرامیک - صنایع نساجی
5 تعمیر و نگهداری ماشین آلات : مکانیک موتورهای دریایی
1 خدمات : حمل و نقل - ناوبری
2 بهداشت و سلامت : تربیت کودک - تربیت بدنی
3 بازرگانی و اموراداری : حسابداری
1 کشاورزی و غذا : صنایع غذایی - امور زراعی - امور باغی - امور دامی - ماشین های کشاورزی
1 هنر : صنایع دستی - نقاشی - چاپ - پویانمایی - تولید برنامه های تلویزیونی - سینما - فتوگرافیک - نوازندگی ساز ایرانی - نوازندگی ساز جهانی - معماری داخلی - طراحی دوخت - گرافیک - نمایش - نقشه کشی معماری
مشترک شاخه فنی و حرفه ای
شکل زیر بعضی از مباحث کتاب های مشترک شاخه فنی و حرفه ای را نشان می دهد: